Jaume Flamerich, presoner de guerraJaume Flamerich, prisioner of war

Català / Galego

Aquesta és la targeta de presoner d’en Jaume Flamerich i Vidal, el meu Pare, un noi de 21 anys, que va patir en pròpia pell, l’urpa del feixisme per defensar la llibertat. CartillaPresoner Atès que el govern Espanyol nega el dret a la memòria i ni tant sols permet atorgar dignitat a les víctimes del feixisme, he decidit recuperar la memòria d’un represalait, el meu pare Jaume, que avui tindria 96 anys. Ell va viure, com molta gent de la seva generació, històries increïbles dignes d’una pel·lícula, però només em referiré a un capítol concret de la seva vida: El Camp de Concentració de Camposancos ( Municipi A Guarda, Pontevedra, Galiza ). Per bé que és un fet molt poc conegut, el franquisme va mantenir durant els seus primers anys, diversos camps de concentració per presoners dels territoris vençuts, en territori espanyol. Aquí en podreu trobar 21 d’ells: “Campos de concentración en España”

Els fets es remuten a l’any 1939, final de la Guerra Civil Espanyola. Durant la fugida de l’exèrcit Republicà cap a França, molts soldats, entre ells el meu pare, Jaume Flamerich, van anar a parar a les platges d’Argelers en ple hivern.  Creient en les promeses de perdó per part dels “Nacionals”, el meu pare va tornar a Espanya en tren, via Hendaia. La realitat va ser que, detingut com a “rojo-separatista”, va ser enviat a la plaça de toros de Donostia ( Sant Sebastià), Euskadi. Després d’una setmana al ras, fou traslladat en un vaixell hospital des de Pasaia (Pasajes), cap A Guarda ( Pontevedra) ingressant al camp de presoners, Camp de Concentració de Camposancos, on sovintejaven les pallisses, les tortures i les salvatjades habituals d’un exèrcit feixista. Com va sobreviure els tres mesos que hi va ser? Només ho sap ell, tot i sortir amb tres vèrtebres fracturades. El cas és que la família va aconseguir treure’l d’allà, a canvi de fer una nova “mili” de tres anys més. Sembla una pel·lícula, no? Però va ser un infern real, i només per al meu pare sinó per a moltes persones més.

Aquest estiu, 75 anys més tard, i després de diversos viatges a Galiza, he pogut reunir tota la informació que m’ha permès reconstruir el malson del meu pare: anar a veure Camposancos, parlar amb la gent, fer fotos i descobrir què trobava del passat d’un camp de concentració amagat per la història. L’Estat Espanyol MAI ha reconegut l’existència d’aquests camps de presoners i ha amagat el patiment de tota una generació. Un obscurantisme que no esvaeix moltes preguntes: Quants altres hi van passar? Quants no van sortir mai d’allà? On són els seus cossos?

L’ocultació oficial i sistemàtica d’aquest passat contrasta amb la informació que a la xarxa es pot trobar fàcilment. Només cal cercar per “Campo de concentración de Camposancos” i apareixen nombroses entrades que detallen la miserable vida dels milers de presoners que van passar per l’antic Col·legi dels Jesuïtes. Especialment sorprenent és que, després d’aquest episodi, el col·legi va continuar a com a centre escolar fins fa, aproximadament, deu anys. Una informació colpidora que fa venir al cap si el President del govern Espanyol, Mariano Rajoy (gallec), sempre respectuós amb les lleis, recuperarà la memòria històrica de la seva terra? O serà el flamant rei Felip VI qui  netejarà el passat del seu reialme? Tampoc la Companyia de Jesús, exemple de progressisme a molts llocs del món i en la història, pot recordar i reconèixer aquells fets? CamosancosCConcentra1frontal Adonar-se que només algunes persones grans volen recordar aquesta història és, simplement, esgarrifós. No us podeu ni imaginar els meus sentiments quan vaig veure per primer cop el tètric edifici, sabent el que el meu pare havia patit dins d’aquelles parets…. Mentrestant, el poble espanyol desconeix les barbaritats que es van fer sota la foscor del franquisme.

CamposancosCConcrentra2lateralmarNo és veritat que Espanya en sap molt d’oblidar i amagar la veritat? Els catalans sabem recordar…Però també m’agradaria que el poble de Galiza, recordés i s’enfrontés amb el seu passat. El té davant seu, en un edifici en peu, en un emplaçament que hauria de convertir-se en un santuari del que mai més ha de tornar a passar enlloc del món. Un santuari que hauria de protagonitzar pel·lícules i reportatges. Si hi hagués algú amb prou valentia política, hi hauria d’entrar i excavar sota aquests arbres, sota aquesta vegetació per descobrir els cadàvers encara enterrats. Per descobrir, no només qui en van ser els responsables, sinó recordar tots els governs d’Espanya que han fet mans i mànigues per amagar la memòria històrica, per amagar la realitat d’unes víctimes que no únicament van ser catalanes. No oblidem que per aquí, també hi varen passar molt gallecs i molts espanyols. On són les llistes de presoners? Als arxius de Salamanca? Que es publiquin! On son les llistes de morts? Algunes les veureu només cercant-les per Internet.

CamposancosCConcrentra3lateralinteriotEl balanç de la gestió de la memòria històrica és decebedor però si ens fixem en el balanç de la relació entre Catalunya i Espanya, no és pot emprar un altre adjectiu que no sigui el de catastròfic. Per què, a dia d’avui què tenim. Doncs 37 anys de camuflar la realitat sota l’empar de la Constitució, 75 anys d’incomprensió i oblit, 300 anys d’ofec i ocupació, i 374 anys més d’intentar absorbir-nos i assimilar-nos com a poble. Però també uns crims que han quedat amagats en el passat que ningú vol reobrir. Serà capaç els governs espanyol o gallec de recuperar el passat, per construir futur? O serà el Parlament Europeu qui haurà d’agafar la responsabilitat d’investigar els crims del franquisme i obrir les fosses comuns d’aquest camp? Lluís Llach ( Campanades a Morts ) YouTube

Potser, simplement, faran oïdes sordes a la reclamació que fa una organització internacional com són les Nacions Unides que reclama a l’Estat Espanyol que actuï amb diligència a favor de les víctimes del franquisme.

No hem d’oblidar el passat, per tenir presents a tantes i tantes persones que varen donar la seva vida per la llibertat i la democràcia fa 75 anys….. Com és possible viure sense incorporar el passat? No parlem de revenja, parlem de democràcia, de drets i deures, de llibertat… I per tant, cal tornar la dignitat als qui la varen perdre en un lloc infame com aquest.

Ara vénen moments on cada ciutadà haurà de saber donar el millor de si mateix, amb la millor voluntat i amb la cara ben alta. La democràcia és la resposta a les preguntes, la llibertat és la resposta per a una societat amb dubtes sobre el seu futur! Sabrem per fi la veritat del que va passar fa 75 anys?

Galego

Jaume Flamerich, prisioneiro de guerra

Esta é a tarxeta de prisioneiro de Jaume Flamerich i Vidal, meu pai, un rapaz de 21 anos que sufriu na súa propia pel a gadoupa do fascismo por defender a liberdade. CartillaPresoner Xa que o goberno español nega o dereito á memoria e nin sequera permite outorgar a dignidade ás vítimas do fascismo, decidín recuperar a memoria dun represaliado, meu pai Jaume, que tería agora 96 anos. El viviu, coma moita outra xente da súa xeración, historias incríbeis dignas dunha longametraxe, mais só me referirei a un capítulo concreto da súa vida: o Campo de Concentración de Camposancos (A Guarda, Galiza). A pesares de ser un feito pouco coñecido, o franquismo mantivo, durante os seus primeiros anos, diversos campos de concentración nos territorios vencidos en territorio español. Neste enlace podedes topar 21 deles: “Campos de concentración en España”

Os feitos remóntanse ao ano 1939, fina da Guerra Civil Española. Durante a fuxida do exército Republicano cara Franza, moitos soldados, entre eles meu pai, Jaume Flamerich, chegaron ás praias de Argelers, en pleno inverno. Crendo as promesas de perdón dos “Nacionales”, meu pai voltou a España en tren, vía Hendaia. A realidade foi que, detido como “rojo-separatista”, foi enviado á praza de touros de Donosti, Euskadi. Despois de pasares una semana a ceo raso, foi enviado nun barco hospital dende Pasaia até A Guarda, Galicia, sendo internado no campo de prisioneiros, Campo de Concentración de Camposancos, onde abondaban as palizas, as torturas e as salvaxadas habituais do exército fascista. Como puido sobrevivir durante os tres meses que estivo internado? Só el o saba, iso si, saíndo con tres vértebras fracturadas. A súa familia conseguiu sácalo de alí a cambio de facer una nova “mili” de tres anos máis. Parece de película, non é? Mais foi un inferno real, non só para meu pai, senón tamén para moitas outras persoas.

Este verán, 75 anos despois, e tras diversas viaxes a Galiza, fun quen de reunir toda a información que me ten permitido reconstruir o pesadelo do meu pai: ir visitar Camposancos, falar cos seus veciños, facer fotos e descubrir que quedaba do pasado dun campo de concentración agochado pola historia. O Estado Español NUNCA recoñeceu a existencia destes campos de prisioneiros e ten ocultado o sufrimento dunha xeración. Un escurantismo que non resposta moitas preguntas: Cantos prisioneiros estiveron aí? Cantos non saíron nunca? Onde están os seus corpos?

A ocultación oficial e sistemática deste pasado contrasta coa información que pode acharse con facilidade no internet. É buscar “Campo de concentración de Camposancos” e aparecen numerosas entradas que detallan a miserábel vida dos milleiros de prisioneiros que pasaron polo antigo colexio dos Xesuitas. É sorprendente que, despois deste episodio, o colexio continuou a súa actividade como centro educativo até hai, aproximadamente, dez anos. Unha información inquietante que nos fai pensar se o Presidente do goberno español, Mariano Rajoy, galego, sempre respectuoso coas leis, recuperará a memoria histórica da súa terra. Ou será o flamante Rei Filipe VI quen limpará o pasado do seu reino? E, a Compañía de Xesús, exemplo de progresismo en moitas partes do mundo e ao longo da historia, non será quen de lembrar e recoñecer aqueles feitos? CamosancosCConcentra1frontal É deprimente decatarse de que só algunhas persoas maiores desexan lembrar esta historia. Non sodes quen de imaxinar cales foro os meus sentimentos ao ver por vez primeira ese tenebroso edificio, sabendo o que meu pai tiña sufrido entre aquelas paredes… Namentres, o pobo español descoñece as barbaridades que tiveron lugar durante a escuridade do franquismo.

CamposancosCConcrentra2lateralmar Non é certo que España sabe moito de esquecer e esconder a verdade? Os cataláns sabemos lembrar… Mais tamén me gustaría que o pobo de Galiza lembrara e se enfrontara ao seu pasado. Téñeno diante deles, un edificio en pé, un lugar que tería que converterse nun exemplo do que xamais deberá ocorrer, en ningunha parte do mundo. Un santuario que fora motivo de películas e reportaxes. Se houbera alguén con valentía política dabondo, entraría para escarvar baixo as árbores, baixo a vexetación, para descubrir os cadáveres que seguen aí enterrados. Para descubrir, no só quen foron os responsábeis, se non lembrar tódolos gobernos de España que se teñen preocupado de agochar a memoria histórica, para esconder a realidade dunhas vítimas que non foron unicamente catalás. Non esquezamos que neste lugar tamén estiveron galegos, e moitos españois. Onde están as listas de prisioneiros? Nos arquivos de Salamanca? Que se publiquen! Onde están as listas de mortos? Algunhas podedes velas só buscándoas por Internet.

CamposancosCConcrentra3lateralinteriot É decepcionante o balance da memoria histórica, mais se nos no balance da relación entre Catalunya e España, non se pode utilizar outro adxectivo que non sexa o de catastrófico. Porque, a día de hoxe, que temos? Pois 37 anos de camuflar a realidade baixo o amparo da Constitución, 75 anos de incomprensión e esquecemento, 300 anos de afogamento e ocupación, 374 anos de tentar absorbernos e asimilarnos como pobo. Pero tamén uns crimes que quedaron agochados no pasado e que ninguén quere reabrir. Serán capaces os gobernos español ou galego de recuperar o pasado, para construír o futuro? Ou será o Parlamento Europeo quen terá que tomar a responsabilidade de investigar os crimes do franquismo e abrir as fosas comúns deste campo? Lluís Llach ( Campanades a Morts ) YouTube Cecais, simplemente, farán oídos xordos á reclamación dunha organización internacional como é son as Nacións Unidas que reclaman ao Estado Español que actúe con dilixencia en favor das vítimas do franquismo.

Non debemos esquecer o pasado, para poder ter presentes a tantas e tantas persoas que deron a súa vida pola liberdade e a democracia hai 75 anos… como é posíbel vivir sen incorporar o pasado? Non falamos de vinganza, falamos de democracia, de dereitos e deberes, de liberdade… E polo tanto, é preciso devolver a dignidade a aqueles que a perderon nun lugar infame coma este.

Agora chega o momento en que cada cidadán terá que saber dar o mellor de si mesmo, coa mellor vontade e coa cabeza ben alta. A democracia é a resposta ás preguntas,a liberdade é a resposta para unha sociedade con dúbidas sobre o seu futuro. Saberemos por fin a verdade sobre o que aconteceu hai 75 anos?

English / Español

This is the prisoner passport of my father, Jaume Flamerich i Vidal. Just a boy of 21 years old who suffered the darkness to defend freedom from fascism in his own skin.

CartillaPresoner

The Spanish government denied the right to remember and not even help give dignity to the victims of fascism, so I decided to retrieve the historical memory of my dad, who today would have been 96 years old. He lived, like many other boys of his generation, amazing stories worthy of films. But I only want to talk about one chapter of his life: The concentration camp of Camposancos( Located in A Guardia, Pontevedra, Galiza ). Although it’s an unknown fact, Franco’s dictatorial government maintained during its early years, several concentration camps for prisoners from the territories was conquered in Spain. Here you will find 21 of them ,“Concentration camps in Spain”

During the last days of the Spanish Civil War, in the summer of 1939, the Republican army was fleeing to France. My father, Jaume Flamerich, was one of them and he finished in the beaches of Argelers, in winter of 1939.They believed the promises of forgiveness of the new Spanish fascist government. Travelling by train trough Hendaia, the prisoners arrived at the bullring of Donostia( Sant Sebastian ), Euskadi. Obviously my father was one of those arrested as a separatist communist. After a week sleeping outdoors, he was sent by a hospital ship from Pasaia (Pasajes), to A Guarda( Pontevedra) and he entered into the prisoners camp, The Concentration Camp of Camposancos, where the beatings, torture and atrocities of a fascist army were usual. How he survived the three months he stayed there? Only he knew, even going out with three fractured vertebrae. At the end, his family could take him out of the camp, in exchange to do a new military service of three years with the new fascist army. It sounds like a film, really? But this is true. The true hell that my father among other young men lived.

It was this last summer, 75 years later, and after some visits to Galiza, when I obtained all the information to follow the nightmare of my father in conditions more favourable to him. I traveled to Camposancos, talked with natives, took pictures and discovered the past of a concentration camp hidden by the history. The Spanish government NEVER acknowledged the existence of the concentration and prison camps and it has hidden the suffering of a generation. But this doesn’t dispel many questions: How many people stayed there? How many never got out of its walls? Where are the bodies buried?

Probably in any case, the official concealment is not enough and we can find information about the concentration camp on the net, just searching “Camposancos concentration camp”. There it’s explained the miserable life of thousands of prisoners that stayed in the ancient Jesuit school. A school that was opened again after this period and remained opened until 10 years ago. Mr. Mariano Rajoy, president of the Spanish government and born in Galiza, always respecting the law, will he recover the historical memory of his land? Or Felip VI the brand new king, will clean the past of his kingdom?  And also the Jesuits, example of progressism in many places around the world, could they remember and recognise their past?

CamosancosCConcentra1frontal

Extremely terrifying it’s to know that only some elderly people want to remember this part of the history. You cannot imagine my feelings at that moment, knowing that my father had been suffering inside those walls … The Spanish people do not know the atrocities that were made under dark regime.

CamposancosCConcrentra2lateralmarIt is not true that Spain knows a lot to forget and hide the truth? Catalan people know how to remember… But I like that the people from Galiza will remember and confront its past. It’s in front of them. It’s in a building. On that place would be a monument of something that humanity must not repeat never again. Films and documentaries should be done about this. It’s a sanctuary that must be part of films and documentaries. A place for who will have enough political courage should go inside and dig under the trees, under the vegetation and discover the bodies that are still buried there. It’s not only the job to discover who were responsible, it’s something to remind all the Spanish governments that tried to hide the historical memories of that place. And we must not forget that on that place a lot of Galicia and Catalan people stayed. Where are the lists of prisoners? In the Salamanca files?  They must see the light! Where are the lists of death people? You could find some of them on the net.

CamposancosCConcrentra3lateralinteriot

The balance of the management of historical memory is disappointing but if you look at the balance of the relationship between Catalonia and Spain, you can not use another adjective that is not catastrophic . And what we have today? We have 37 constitutional years of camouflage reality, 75 years of misunderstanding and neglect, 300 years of breathlessness and occupation, and 374 years trying to absorb and assimilate ourselves as a nation. And at the same time there are crimes forgotten in the past that no one wants to open again. Will the Spanish and Galician governments be able to open past to build the future? Will the European Parliament be who takes the responsibility to investigate the franquisme crimes and open the graves of this camp? LluísLlach( Campanades a Morts ) YouTube It’s the United Nations who asks the Spanish government to act diligently on behalf of the victims of Francoism. 

We must never forget the past. We must have in mind the life of thousands of people who died for the liberty, freedom and democracy 75 years ago. How can we live without cleaning our past? Can we talk about revenge? Never. We are talking about democracy, human rights, and for those who died for others could achieve freedom. And so, returning dignity to those who lost it in an infamous place like this.

Ending my reflections now comes the moment where every citizen should know how to give the best of himself, with his head held high. Democracy is the answer of questions and liberty is the answer for a society that are doubting about its future! Will we know all the truth of what happened 75 years ago at the end?

 

Español

Jaume Flamerich, prisionero de guerra

Esta es la targeta de prisionero de Jaume Flamerich i Vidal, mi Padre, un muchacho de 21 años, que sufrió en su propia piel, la garra del fascismo por defender la libertat.

CartillaPresoner

Ya que el gobierno Español niega el derecho a la memoria y ni tan solo permite otorgar dignidad a las víctimas del fascismo, he decidido recuperar la memoria de un represaliado, mi padre Jaume, que ahora tendría 96 años. El vivió, como mucha gente de su generación, historias increibles dignas de una película, pero solo me referiré a un capítulo concreto de su vida: El Campo de Concentració de Camposancos ( Municipi A Guarda, Pontevedra, Galiza ). A pesar de ser un hecho poco conocido, el franquismo mantuvo durante sus primeros años, diversos campos de concentración para los prisioneros de los terriorios vencidos en territorio español. Aquí podeis encontrar 21 de ellos: “Campos de concentración en España”

Los hechos se remontan al año 1939, final de la Guerra Civil Española. Durante la huida del ejercito Republicano hacia Francia, muchos soldados, entre ellos mi padre, Jaume Flamerich, llegaron a la playas de Argelers en pleno invierno. Creyendo en las promesas de perdón de los “Nacionales”, mi padre regresó a España en tren, vía Hendaia. La realidad fue que, detenido como “rojo-separatista”, fue enviado a la plaza de toros de Donostia (San Sebastián), Euskadi. Después de pasar una semana a cielo raso, fué trasladado en un barco hospital desde Pasaia (Pasajes), hacia A Guarda (Pontevedra) siendo internado en el campo de prisioneros, Campo de Concentración de Camposancos, donde abundaban las palizas, las torturas y las salvajadas habituales de un ejército fascista. ¿Cómo pudo sobrevivir durante los tres meses en que estuvo internado? Solo él lo sabe, eso sí saliendo con tres vértebras fracturadas. Su familia consiguió sacarlo de allí a cambio de hacer una nueva “mili” de tres años mas. ¿Parece una película, no?. Pero fué un infierno real, no sólo para mi padre sinó tambien para muchas otras personas.

Este verano, 75 años después, y tras diversos viajes a Galicia, he podido reunir toda la información que me ha permitido reconstruir la pesadilla de mi padre: ir a visitar Camposancos, hablar con sus gentes, hacer fotos y descubrir que quedaba del pasado de un campo de concentración escondido por la historia. El Estado Español NUNCA ha reconocido la existencia de estos campos de prisioneros y ha ocultado el sufrimiento de toda una generación. Un oscurantismo que no responde a muchas preguntas: ¿Quantos prisioneros estuvieron allí? ¿Quantos ya no salieron nunca de allí? ¿Dónde están sus cuerpos?

La ocultación oficial y sistemática de este pasado contrasta con la información que se puede encontrar fácilmente en la red. Sólo es preciso buscar “Campo de concentración de Camposancos” y aparecen numerosas entradas que detallan la miserable vida de los miles de prisioneros que pasaron por el antiguo Colegio de los Jesuitas. Es sorprendente que, después de este episodio, el colegio continuó su actividad como centro escolar hasta hace, aproximadamente, unos diez años. Una información inquietante, que nos hace pensar si el Presidente del gobierno español, Mariano Rajoy (gallego), siempre respetuoso con las leyes, ¿recuperará la memoria histórica de su tierra? O ¿será el flamante Rei Felipe VI quien limpiará el pasado de su reino? Y  la compañía de Jesús, ejemplo de progresismo en muchas partes del mundo y a lo largo de la historia, ¿no puede recordar y reconocer aquellos hechos?.

CamosancosCConcentra1frontal

Es deprimente darse cuenta que sólo algunas personas mayores quieren recordar esta historia. No podeís imaginaros cuales fueron mis sentimientos al ver por primera vez aquel tétrico edificio, sabiendo lo que mi padre había sufrido entre aquellas paredes….. Entretanto, el pueblo español desconoce las barbaridades que tuvieron lugar bajo la oscuridad del franquismo.

CamposancosCConcrentra2lateralmar

¿No es cierto que España sabe mucho de olvidar y esconder la verdad?. Los catalanes sabemos recordar….. Pero también me gustaría que el pueblo de Galicia recordara y se enfrentara a su pasado. Lo tienen delante de ellos, un edificio en pie, un lugar que tendría que convertirse en ejemplo de lo que no debe ocurrir jamás, en ninguna parte del mundo. Un santuario que fuera motivo de películas y reportages. Si hubiera alguien con suficiente valentía política, entraría para excavar bajo los árboles, bajo la vegetación, para descubrir los cadáveres que siguen ahí enterrados. Para descubrir, no sólo quienes fueron responsables, sinó recordar todos los gobiernos de España que se han preocupado de esconder la memória histórica, para esconder la realidad de unas víctimas que no fueron únicamente catalanes. No olvidemos que en este lugar también estuvieron gallegos y muchos españoles. ¿Dónde están las listas de prisioneros? ¿En los archivos de Salamanca?  ¡Que se publiquen! ¿Dónde están las listas de los muertos?  Algunas las podeís ver solo buscándolas por Internet.

CamposancosCConcrentra3lateralinteriot

Es decepcionante el balance de la gestión de la memória histórica, pero si nos fijamos en el balance de la relación entre Cataluña i España, no se puede utilizar otro adjetivo que no sea el de catastrófico.  Porque, ¿a día de hoy que tenemos? Pues 37 años de camuflar la realidad bajo el amparo de la Constitución, 75 años de incomprensión y olvido, 300 años de ahogo y ocupación y 374 años mas de intentar absorvernos y asimilarnos como pueblo. Pero también unos crímenes que han quedado escondidos en un pasado que nadie quiere reabrir. ¿Serán capaces los gobiernos español o gallego de recuperar el pasado, para construir futuro? O ¿será el Parlamento Europeo que tendrá que tomar la responsabilidad de investigar los crímenes del franquismo y abrir las fosas comunes de este campo? Lluís Llach ( Campanades a Morts ) YouTube

Quizás, simplemente, harán oídos sordos a la reclamación de una organización internacional como es las Naciones Unidas que reclaman al Estado Español que actúe con diligencia a favor de las víctimas del franquismo.

No hemos de olvidar el pasado, para poder tener presentes a tantas y tantas personas que dieron su vida por la libertat y la democracia hace 75 años….. ¿Cómo es posible vivir sin incorporar el pasado? No hablamos de venganza, hablamos de democracia, de derechos y deberes, de libertat…. Y por lo tanto, es preciso devolver la dignidad a aquellos que la perdieron en un lugar infame como este.

Ahora llega el momento en que cada ciudadano habrá de saber dar lo mejor de sí mismo, con la mejor voluntad y con la cara bien alta. La democracia es la respuesta a las preguntas, la libertat es la respuesta para una sociedad con dudas sobre su futuro!  ¿Sabremos por fin la verdad de lo que ocurrió hace 75 años?